Ντόρα Οικονόμου
Χριστόφορος Μαρίνος



Ο δεκαπενταύγουστος είναι για την Ντόρα Οικονόμου ό,τι ήταν το Sgt. Pepper's Lonely Hearts Club Band για τους Beatles και τη rock μουσική γενικότερα: ένα διαλογικό, αστείρευτης φαντασίας έργο, φόρος τιμής στο πνεύμα της εποχής, και μ’ ένα εννοιολογικό πλαίσιο που αρθρώνεται μέσα από ένα παλίμψηστο αναφορών. Στην time-specific εγκατάσταση Hong Kong Garden — ο τίτλος παραπέμπει στο πρώτο single των Siouxsie and the Banshees — για το 4ο Βραβείο ΔΕΣΤΕ, το 2005, εκείνο που πρωτοστατούσε ήταν το μοτίβο ως επικαλυπτικός μηχανισμός, το οποίο, όπως αναφέρει και η ίδια, «περιέχει όσο το δυνατόν λιγότερο νόημα». [i] Στη Χαμένη τιμή της Ντόρας Οικονόμου, την πρώτη της ατομική παρουσίαση το 2006, η καλλιτέχνις προχώρησε ένα βήμα παραπέρα εξαϋλώνοντας τους καταραμένους της ήρωες και μετουσιώνοντάς τους σε τρισδιάστατες εντυπώσεις, σε κάτι απτό και προσιτό, σαν μια σειρά από ενθύμια τοποθετημένα σε έναν ιερό τόπο λατρείας. Στη δεύτερη ατομική της η δύναμη της συνήθειας (habit) εξακολουθεί να παραμένει το ίδιο έντονη, αλλά τούτη τη φορά η Οικονόμου είναι σαν να προσπαθεί απελπισμένα να καταλάβει — τόσο νοερά όσο και χωρικά — την αίσθηση της «υπαρξιακής μοναξιάς». Στον δεκαπενταύγουστο οι αναφορές κάνουν την εμφάνισή τους μέσα από τσακισμένες σελίδες, υπογραμμισμένες φράσεις και γρατζουνισμένα βινύλια, συνθέτοντας ένα μωσαϊκό προς αποκωδικοποίηση. Όπως με το περίφημο εξώφυλλο του Sgt. Pepper’s, ο θεατής-αναγνώστης του δεκαπενταύγουστου καλείται να βρει το πρόσωπο ή το στοιχείο-κλειδί που αντιστοιχεί στο κάθε ένα από τα δέκα γλυπτά, και πιο συγκεκριμένα τον τρόπο με τον οποίο ο αφηγηματικός μηχανισμός του Thomas Bernhard (στον Αποτυχημένο), του Hermann Broch (στους Υπνοβάτες), του Georges Bataille (στην Ιστορία του Ματιού) και του Joseph Conrad (στην Καρδιά του Σκότους) αποδομείται για να ενταχθεί σ’ ένα νέο σχήμα. Όπως ακριβώς τυχαίνει με τις εν λόγω διηγήσεις, η απόγνωση, η αποτυχία, η αυτοκτονία, η μεταμόρφωση σε κάτι άλλο και η κάθοδος σε μία έσχατη κατάσταση αποτελούν το βασικό leitmotiv της έκθεσης. Ο μυθοπλαστικός μονόλογος της Οικονόμου, παρότι στην ουσία γλυπτικός, μπορεί άνετα να συσχετιστεί με εκείνον της Molly Bloom στον Οδυσσέα του James Joyce. Από πολλές απόψεις, δεν θα ήταν άστοχο αν συνέκρινε κανείς τον τρόπο σύνθεσης των έργων της Οικονόμου με την (ψυχολογική) επεξεργασία που ακολουθεί μια εμπνευσμένη στιχουργός όπως η Kate Bush στην σύνθεση των αινιγματικών τραγουδιών της. Παραδείγματος χάριν, στους στίχους του The Sensual World, 1989, η Bush επαναδιατυπώνει με δικά της λόγια ένα απόσπασμα από τον μονόλογο της Molly Bloom προκειμένου, όπως λέει, να την ζωντανέψει, να την κάνει να βγει από το βιβλίο έξω στον πραγματικό κόσμο. «Σκοπός μου ήταν να φέρω αυτή την αισθαντική γυναίκα σε ένα μέρος όπου θα μπορούσε πραγματικά να αγγίξει πράγματα», λέει η Bush. [ii] Κρίνοντας από τα γλυπτά του δεκαπενταύγουστου και τις ιδιαίτερες αναφορές που αυτά φέρουν, κάτι αντίστοιχο προσπαθεί να κάνει και η Οικονόμου. Πέρα όμως από την απόπειρα εμψύχωσης των αγαπημένων τους ηρώων, αυτό που φαίνεται να ενώνει τις δύο δημιουργούς είναι η πίστη στην ιδέα του θείου προστάγματος. Γι’ αυτό και όταν στο δελτίο τύπου του δεκαπενταύγουστου διαβάζουμε πως «Η Ντόρα οικονόμου θέλει να πιστεύει ότι την άγγιξε το χέρι του Θεού», δύσκολα το μυαλό μας να μην πάει στο ρεφρέν του κλασικού πια Running up that Hill:

«It doesn’t hurt me.
Do you want to feel how it feels?
Do you want to know, know that it doesn’t hurt me?
Do you want to hear about the deal that I’m making?
You, it’s you and me.

And if I only could,
I’d make a deal with God,
And I’d get him to swap our places,
Be running up that road,
Be running up that hill,
Be running up that building.
Say, if I only could, oh … »

Ένας Θεός ξέρει, λοιπόν, αν ο δεκαπενταύγουστος ήταν στην ουσία ένα σημάδι ερωτικής φυγής, ένας Εξώστης, ή μία ακόμη συμπύκνωση πνιγμένων συναισθημάτων. Μένει να δούμε αν το συγκεκριμένο έργο θα αποδειχθεί τα επόμενα χρόνια αρκούντως επιδραστικό, και το αμέσως επόμενο το ίδιο συναρπαστικό όσο αυτό.


[i] Οι καλλιτέχνες του 4ου Βραβείου ΔΕΣΤΕ μιλούν για το έργο τους, Ίδρυμα ΔΕΣΤΕ, Αθήνα, 2006.
[ii] The Sensual Woman, interview with Maureen Littlejohn, Network: Canada’'s Entertainment Magazine, February/March 1990. http://gaffa.org/reaching/i90_net.html