«Δουλεύω και σε ένα έργο βασισμένο στο δάπεδο του Σαν Μάρκο στη Βενετία. Είναι σαν τη σπηλιά που ανακαλύπτει ο Αλαντίν στον Αλή Μπαμπά και τους σαράντα κλέφτες. Είναι όπως όταν ανακαλύπτει ένας αρχαιολόγος ένα κόσμημα, ένα θραύσμα, και για να το κατανοήσει πραγματικά πρέπει να το σχεδιάσει. Όχι να το φωτογραφίσει, να το σχεδιάσει. Μόνο έτσι καταλαβαίνει. Αυτό θέλω να κάνω κι εγώ, να το αποτυπώσω, να το σχεδιάσω. Είναι ο μόνος τρόπος να το φάω.»
— Νίκος Αλεξίου [i]


Το National Aquatics Center, [ii] το κτήριο που στέγασε τους αγώνες συγχρονικής κολύμβησης κατά τη διάρκεια των τελευταίων Ολυμπιακών Αγώνων στο Πεκίνο, μοιάζει με παγιδευμένη σαπουνάδα. Πρόκειται για μια δικτυωματική κατασκευή, η οποία καταλαμβάνει περίπου 80.000 τετραγωνικά μέτρα επιφάνειας, όσα δηλαδή απαιτούνταν για τη στέγαση των πέντε πισίνων, των βοηθητικών χώρων και 17.000 θέσεων. Η σύλληψη, η μελέτη και εντέλει η κατασκευή αυτού του κτηρίου, γνωστού περισσότερο ως Water Cube, στηρίχθηκε αποκλειστικά στη μίμηση του φυσικού σχηματισμού των φυσαλίδων που σχηματίζει ο αφρός από το σαπούνι. [iii]

Ο φυσικός νόμος, που κρατάει τις φυσαλίδες ενωμένες, μελετήθηκε, αντιγράφηκε και επαναλήφθηκε. Μια πολυμελής και με διαφορετικές ειδικότητες ομάδα μηχανικών μετέφρασε στην αρχιτεκτονική γλώσσα τη συγκεκριμένη δομή, θέλοντας να αποδώσει στο κτήριο τη μορφή και κάποιες από τις ιδιότητες της ύλης από την οποία δανείστηκε. [iv] Τα τελευταία χρόνια, περίπου έναν αιώνα μετά τον αφορισμό τους από τον Adolf Loos (Ornament and Crime, 1908) και την απομάκρυνσή τους από την αρχιτεκτονική πρακτική, τα patterns επιστρέφουν με έναν διαφορετικό τρόπο από αυτόν που ξέραμε ως τώρα. Όχι σαν στοιχεία διακόσμησης του κτηρίου, αλλά ως στοιχεία της δομής του. Οι νόμοι των μαθηματικών και της φυσικής εισβάλουν και πάλι στην αρχιτεκτονική, αυτή τη φορά στον πυρήνα της αρχιτεκτονικής σύλληψης.

Η χρήση των νέων προγραμμάτων σχεδίασης άνοιξε νέους ορίζοντες στην εξέλιξη της αρχιτεκτονικής σκέψης. Ο Jean Nouvel, υποστηρίζοντας ότι η αρχιτεκτονική μοιραία εξελίσσεται μαζί με την τεχνολογία, κάνει λόγο για αρχιτεκτονικό «δαρβινισμό». [v] Ωστόσο — και σε αρμονία με αυτή τη συνθήκη — η επιστροφή του pattern, μια πρακτική που υπάρχει εδώ και εκατοντάδες χρόνια, είναι πολύ προφανής για να αγνοηθεί. Σίγουρα οι νέες σχεδιαστικές συνθήκες, ενθαρρύνουν — μεταξύ άλλων — εκείνες τις συνθετικές απόπειρες που επεξεργάζονται τις μορφές και τις δομές των pattern. Παρέχουν το λεξικό για τη μετάφραση, από τη γλώσσα των μαθηματικών, της φυσικής, της βιολογίας, στη γλώσσα της αρχιτεκτονικής. Φαίνεται λοιπόν πως, εν μέρει, είναι ακριβώς αυτή η νέα τεχνολογική συνθήκη που πυροδότησε αυτήν την επιστροφή.

Τόσο σε επίπεδο σύλληψης και σχεδιασμού, όσο και σε επίπεδο κατασκευής, τα νέα προγράμματα σχεδίασης, τα νέα μέσα χειρισμού της ύλης, καθώς και τα νέα υλικά, κάνουν όλο και πιο εύκολη, όλο και πιο δελεαστική, μια προσέγγιση της αρχιτεκτονικής, η οποία νοείται ως ένα είδος συναρμολόγησης που παραπέμπει στη χειροτεχνία. Οι 22.000 μεταλλικές δοκοί που αποτελούν το χωροδικτύωμα του Water Cube, οι 12.000 σύνδεσμοι σε κάθε άρθρωσή τους, ακόμα και η μικρή ταλάντωση της συνολικής κατασκευής στον δυνατό άνεμο, θυμίζουν τις κατασκευές με τις οποίες καταπιανόμασταν κατά τη διάρκεια της παιδικής μας ηλικίας, τότε που ο χρόνος μας περίσσευε και το παιχνίδι ήταν μια σοβαρότατη ενασχόληση.

Η επιφάνεια κάλυψης του χωροδικτυώματος, είναι επίσης «συναρμολογούμενη». Τα 3.500 «μαξιλάρια» από ETFE, ένα υλικό εκατό φορές πιο ελαφρύ από το γυαλί, κόπηκαν με CNC και τοποθετήθηκαν στη θέση τους ένα-ένα με χειροκίνητο τρόπο, πριν γεμίσουν με αέρα. Η ευελιξία του υλικού, το ελάχιστο βάρος του και οι δυνατότητες κοπής του, δημιούργησαν τη συνθήκη που επέτρεψε στους αρχιτέκτονες να συνθέσουν ένα πολύπλοκο pattern, στο οποίο όλα τα στοιχεία έχουν διαφορετικό μεταξύ τους σχήμα. Οι μονάδες που το συνθέτουν είναι ελαφριές, κόπηκαν και μεταφέρθηκαν εύκολα. Όμως, παρά τη σύντομη παραγωγή τους, αρκετός χρόνος χρειάστηκε για την τοποθέτησή τους, όπως άλλωστε και για τον σχεδιασμό τους. Τελικά, ο συνολικός χρόνος που εξοικονομήθηκε χάρη στην τεχνολογία, ίσως επέστρεψε πίσω στο έργο.

Μέσα στις νέες συνθήκες σχεδίασης, οι βεβαιότητες του παρελθόντος έχουν διαταραχθεί. Ο νόμος-σκίτσο, μάρτυρας της «έμπνευσης» του αρχιτέκτονα, αντικαθίσταται από νόμους-παραμέτρους, που αναλαμβάνουν να μορφοποιήσουν τον χώρο. Σε ένα σημείο που η τεχνολογία παρέχει όλα τα μέσα ελέγχου του σχεδιασμού, δεν είναι αυτονόητο ότι το αποτέλεσμα ελέγχεται από τον αρχιτέκτονα. Οι ευκαιρίες που ο αρχιτέκτονας επιμένει να ανακαλύπτει μέσα στις δυνατότητες της σύγχρονης σχεδίασης, η εμμονική ενασχόλησή του με τις άπειρες εκδοχές που μοιραία προκύπτουν, θα μπορούσαν να εκληφθούν σαν ένα άλλο είδος χειροτεχνίας που, «όπως όταν ανακαλύπτει ένας αρχαιολόγος ένα κόσμημα», θα επιτρέψουν στον αρχιτέκτονα να ανακαλύψει αυτό που βλέπει να σχηματίζεται -άγνωστο αντικείμενο- μπροστά στην οθόνη του υπολογιστή του.


[i] Νίκος Αλεξίου, «Οι Αθηναίοι: συνέντευξη στη Δέσποινα Τριβόλη», περιοδικό LIFO, 4 Ιουνίου 2008.
[ii] To National Aquatic Center είναι αποτέλεσμα της συνεργασίας των Αυστραλών αρχιτεκτόνων PTW, Arup International Engineering Group, των CSCES (China State Construction Engineering Corporation) και των CCDI (China Construction Design International).
[iii] Η δομή του κτηρίου είναι εμπνευσμένη από τη διάταξη των οργανικών κυττάρων και τον φυσικό σχηματισμό των σαπουνόφουσκων, που θεωρείται ο πιο αποτελεσματικός τρόπος καταμερισμού του τρισδιάστατου χώρου (Weaire-Phelan Structure). Η ομάδα μηχανικών του National Aquatics Centre θεώρησε ότι αυτή η βασική γεωμετρία μπορεί να είναι οικοδομήσιμη και, παρόλο που πρόκειται για μια επαναλαμβανόμενη δομή, το αποτέλεσμα να μοιάζει οργανικό και τυχαίο.
[iv] Megastructures: Beijing Water Cube. 2008. [DVD] Directed by Steven R. Talley. USA: National History New Zealand, China International Communication Center, National Geographic Channel.
[v] Baudrillard J., Nouvel J., Τα μοναδικά αντικείμενα: Αρχιτεκτονική και φιλοσοφία, μτφρ: Νίκος Ηλιάδης, εκδ. Futura, Αθήνα, 2005.