⁰¹⁻⁰³ PhotoBiennale 2023. Απόψεις της έκθεσης Συζυγία, MOMus Alex Mylona. Φωτογραφία: Αφροδίτη Χουλάκη.
⁰⁴⁻⁰⁶ PhotoBiennale 2023. Απόψεις της έκθεσης Συζυγία, MOMus Alex Mylona. Φωτογραφία: ANO Atelier.
⁰⁷ Ηλίας Σιψάς, Familia Santa, 2020, τρίπτυχο, φιλμ ντεκολάζ, εκτύπωση UV σε αλουμίνιο, 160 × 230 cm
⁰⁸ Απόλλωνας Γλύκας, Freeze, 2023, περσίδες, εκτύπωση σκοτεινού θαλάμου, ακρυλικό γυαλί, κορνίζα αλουμινίου, 60 × 50 cm

Μία από τις εκθέσεις της Thessaloniki PhotoBiennale 2023, με σαφώς διαφοροποιημένη οπτική γύρω από τη φωτογραφία, είναι η Συζυγία των Απόλλωνα Γλύκα και Ηλία Σιψά. Αφορά σε ένα ευφυές καλλιτεχνικό πάντρεμα μέσων και οπτικών που βασίζονται στην εικόνα και στη φωτογραφία, και ταυτόχρονα στην κίνηση, στο φως και στη γλυπτική.

Πρόκειται για μια έκθεση που διαθέτει ακριβώς αυτή τη δυναμική που προσπερνά τα στεγανά της ιστορίας της τέχνης· από τη φωτογραφική καταγραφή μέχρι τη σύμμεικτη χρήση φωτογραφίας εντός εικαστικών κατασκευών, από τη νεωτερική στη μετανεωτερική αντίληψη του έργου τέχνης και του ρόλου του, αλλά και από τους συνεχείς κύκλους των ερμηνευτικών αλληλοαναιρέσεων της ιστορίας της τέχνης μέχρι σήμερα, μας καθιστά σαφές ότι οι προοπτικές των έργων τέχνης δεν περιορίζονται στα εκφραστικά μέσα, τα μέσα δεν απομονώνουν τις καλλιτεχνικές προοπτικές — και καμιά ερμηνεία (εύληπτη και μη) δεν είναι απόλυτη.

Υπό το πρίσμα αυτό και με αφορμή τη συγκεκριμένη έκθεση, τέθηκαν τρεις ερωτήσεις στους δύο καλλιτέχνες, που επιχειρήθηκε να είναι εστιασμένες στα δομικά στοιχεία τόσο της καλλιτεχνικής εργασίας, όσο και της συνεργασίας τους.

Αρετή Λεοπούλου: Η συγκυρία για τη συζυγία: Με ποια αφορμή βρεθήκατε οι δυο σας σε αυτή τη συνέργεια; Πείτε μας δυο λόγια για την ιστορία της συνεργασίας σας.

Γνωριζόμαστε από την αρχή της εικαστικής μας πορείας, από το φροντιστήριο του Γρηγόρη Κολιζέρα πριν από είκοσι χρόνια. Διασταυρωθήκαμε στην ΑΣΚΤ σε διαφορετικά εργαστήρια, στου Γιώργου Λάππα ο ένας και στου Δημήτρη Σακελλίωνα ο άλλος. Και τα δυο αυτά εργαστήρια υπήρξαν πολύ ανοιχτά ως προς τον τρόπο έκφρασης και διαχείρισης υλικών και μέσων, και η προσέγγιση τους προς το έργο τέχνης ήταν διαφωτιστική για τον καθένα μας αλλά και για την επαφή που διατήρησε ο ένας με τον άλλο.

Ενώ δεν δουλεύουμε κοινά έργα αλλά αρκετές φορές κοινά πρότζεκτ, υπάρχει μια άνεση να κατανοούμε τις συνθήκες και τα ζητήματα που ο καθένας αντιμετωπίζει στο έργο του και ίσως αυτό να έχει να κάνει με το πώς συνομιλούν και μπαίνουν σε τροχιά. Η έκθεση αυτή αποτελεί συνέχεια της έκθεσης Syzygy - Spatial Cuts & Merging Orbits που είχαμε δείξει τον Ιούνιο του 2021 στην γκαλερί Nykyaika, στο Tampere της Φινλανδίας. Η προτροπή ήταν του εικαστικού, επιμελητή και κοινού μας φίλου Sebastian Boulter, ο οποίος επιμελήθηκε την έκθεση μαζί με τη Ζωή Κάλφα. Η δουλειά που παρουσιάσαμε εκεί εν μέσω πανδημίας ήταν ένα μικρότερο σύνολο με αρκετά όμως από αυτά τα έργα να υπάρχουν και στην τωρινή μας έκθεση. Υπήρξε σημαντική συνεργασία για τον διάλογο που μπορούν να αρθρώσουν τόσο για εμάς όσο και για τον χώρο της Nykyaika, μιας και είναι μια περισσότερο φωτογραφική γκαλερί και δεν είναι συνηθισμένοι σε τέτοιου είδους συμπράξεις. Βέβαια, όντως, πέρα από τη διαχείριση των έργων, οι εικόνες που εμπεριέχονται σε αυτά προέρχονται από τον ελλαδικό χώρο και αυτό είναι εξωτικό σε έναν βαθμό για μια χώρα στην άλλη πλευρά της Ευρώπης.

Πάνω λοιπόν σε αυτόν τον πρώτο άξονα και μετά από κάποιο εύλογο διάστημα (ούτε πολύ μικρό, ώστε να μην έχουμε κάνει κάποια ανασκόπηση, αλλά και ούτε πολύ μεγάλό ώστε να έχουμε μετακινηθεί αλλού) με την παρότρυνση του Γιάννη Μπόλη και την έγκριση από τη PhotoBiennale Θεσσαλονίκης, είχαμε τον χρόνο και τη δυνατότητα να τo αναπτύξουμε περισσότερο, δημιουργώντας περισσότερα έργα σε ένα δουλεμένο και δεμένο σύνολο με διαφορετική παραγωγή και μεγαλύτερη ομάδα.

ΑΛ: Απρόσωπα πρόσωπα: γιατί επιλέγετε φωτογραφίες αγνώστων; Και πού βρίσκετε τα υλικά των έργων σας;

Εδώ ο τρόπος που συμβαίνει είναι διαφορετικός για τον καθένα, οι πρακτικές μας σε ένα γενικό σύνολο μπορεί να έχουν κοινή αφετηρία, αλλά η παλέτα διαφοροποιείται τόσο προς το υλικό αλλά κυρίως προς τη διαχείρισή του.

ΑΓ: Η επιλογή φωτογραφιών προέρχεται συνήθως από προσωπικό αρχείο πλην λίγων εξαιρέσεων, σε αυτές τα πρόσωπα είναι άγνωστα, οι υπόλοιπες είναι εικόνες που έχω πάρει σε διάφορες φάσεις και τις ανακτώ από εκτυπώσεις που έχω κάνει στο παρελθόν. Αυτές οι εικόνες δρόμου και κοινωνικών εκδηλώσεων είναι βασικοί πρωταγωνιστές σε αυτή την σειρά έργων. Μεσολαβεί μια χρονική διαδικασία που διαμορφώνεται παράλληλα με την ένταξή τους στον χώρο, σε κάποια κατασκευή. Με αυτόν τον τρόπο το ένα υλικό βρίσκει το άλλο και πολλές φορές μπορεί να έχει ξεκινήσει από κάτι που είναι μόνο η αφορμή, άσχετα αν θα παίζει κάποιο ρόλο μετά. Τα υλικά των έργων συνήθως είναι μεταλλικά μέρη από τηλεπικοινωνιακά συστήματα, σύνδεσμοι, εξαρτήματα κατασκευών που έχουν προηγουμένως τυποποιηθεί και αναπαραχθεί για χρηστικούς λόγους. Μονοχρωματικά, με εμφανή την υλικότητά τους, υλικά παραγωγής που  συγκρατούν αρχικές ταυτότητες αλλά δημιουργούν νέα σύνολα.

ΗΣ: Το δικό μου υλικό προέρχεται κυρίως από φωτογραφίες αγνώστων προσώπων. Από εκποιημένα αρχεία που συλλέγω από τα υπαίθρια παζάρια της Αθήνας. Πρόκειται κυρίως για ασπρόμαυρα αρνητικά φιλμ, ανώνυμα πορτρέτα και άλλα τεκμήρια διαφόρων προσώπων και καταστάσεων. Μια τράπεζα τυχαίων εικόνων στις οποίες παρεμβαίνω ανεξάρτητα, συνήθως μέσα από τη τεχνική του κολλάζ και του décollage· μια διαχείριση που προσομοιάζει περισσότερο με διαδικασία από-τεκμηρίωσης του υλικού. Αποδεσμεύοντας την εικόνα από τα πρόσωπα και τις εκφράσεις τους, στρέφοντας έτσι τον αντιληπτικό μηχανισμό του βλέμματος προς έναν νέο γεγονός, απρόσμενο, ελλειπτικό μα ταυτόχρονα οικείο.

Ωστόσο, και για τους δύο μας ισχύει το ότι η ισορροπία της επιλογής ενός στόχου με το αποτέλεσμα πρέπει να είναι πάντα ανοιχτή, μιας και θεωρούμε φυσικό στο εικαστικό έργο να υπάρχει η συνομιλία δημιουργού και έργου, είναι αναπόφευκτο κομμάτι της.

ΑΛ: Θεωρία και πράξη: πού κερδίζει η τεχνική και πού η εννοιολογική πτυχή στο πάντρεμα φωτογραφίας και γλυπτικής; Πώς τη διαχειρίζεστε αυτή τη δυναμική στα έργα σας;

ΗΣ: Μέσα από τις πρακτικές του σκοτεινού θαλάμου οι οποίες αποτέλεσαν μια κοινή αφετηρία για τον καθένα μας ξεχωριστά, αναπτύξαμε έναν κοινό διάλογο γύρω από ζητήματα που αφορούσαν έντονα τα δομικά χαρακτηριστικά του φωτογραφικού μέσου. Το αναλογικό σώμα της φωτογραφίας, το χημικό και οπτικό της σκέλος προϋποθέτουν μια αλληλουχία χειρισμών που καθιστούν περισσότερο απτή τη φωτογραφική υπόσταση του βάθους, ενεργοποιώντας μια νέα σχέση μεταξύ φωτογραφικής επιφάνειας και γλυπτικού χώρου. Οι προεκτάσεις μιας τέτοιας αναζήτησης επαναπροσδιορίζουν κατά κάποιο τρόπο στη δουλειά μας, τόσο τη διαδικασία όσο και την τελική σύνθεση και το περιεχόμενό της.

ΑΓ: Στην παρακάτω πρόταση νομίζω διατυπώνετε εύστοχα αυτή τη διαδικασία: «Τα έργα βασίζονται σε ένα πολύπλευρο σκεπτικό επανασύνθεσης. Δομούνται, πλαισιώνοντας τη φωτογραφική εικόνα με objets trouvés, με παράδοξα και παράταιρα υλικά, που ωστόσο κατασκευάζουν το νέο δικό τους τρισδιάστατο σύμπαν, συγκρατώντας ισορροπίες αλλόκοτες, ανησυχητικές, αλλά και αυστηρά συγκροτημένες» (απόσπασμα κειμένου του καταλόγου από τον Α. Λεοπούλου). Η ισορροπία ανάμεσα στο πάντρεμα φωτογραφίας και γλυπτικής είναι κάτι που με απασχολεί αρκετό καιρό, στην πράξη επιχείρησα να φέρω στο ίδιο πλαίσιο δύο παράλληλα σώματα δουλειάς αξιοποιώντας τεχνικές που με αφορούν περισσότερο και αφήνουν χώρο για συνύπαρξη, τη συνομιλία μεταξύ τους, με την ανησυχία να μην επισκιάζει το ένα το άλλο. Εννοιολογικά θέλησα να συγκρατήσω τα χαρακτηριστικά αυτών των δυο κόσμων, έτσι η φωτογραφία παραμένει στη δισδιάστατη φύση της και η γλυπτική δομείται συναρμολογικά παραμένοντας μέσα στο πλαίσιο της μετα-διαχείρισης υλικών, ώστε να κάνει εμφανή την επεξεργασία κάποιου μέρους ενός συστήματος που επαναπροσδιορίζει το νέο του περιβάλλον, μια κάποιου είδους μετοίκηση. Αυτή τη διαδικασία την αντιλαμβάνομαι αρκετά συγγενική με τη φύση της φωτογραφίας. Τον δανεισμό των εξωτερικών μορφών για τη διαμόρφωση του νέου κάδρου. Το ready-made ως μέρος που απαρτίζει ένα γλυπτό. Δύο δρόμοι που ξεκινούν από ένα κάποιο σημείο, ένα σημείο μετακινημένο πιο κάτω στη γραμμή παραγωγής.


Η Αρετή Λεοπούλου είναι ιστορικός της τέχνης, επιμελήτρια στο MOMus Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης.

Η έκθεση Συζυγία. Στέρεο φως & άχρονη κίνηση του Απόλλωνα Γλύκα και του Ηλία Σιψά πραγματοποιήθηκε στο MOMus Μουσείο Άλεξ Μυλωνά, σε επιμέλεια του Γιάννη Μπόλη, στο πλαίσιο της Thessaloniki PhotoBiennale 2023, από τις 13 Οκτωβρίου 2023 έως τις 7 Ιανουαρίου 2024.