ΚΑΤΙ ΠΟΥ ΜΟΙΑΖΕΙ ΜΕ ΑΓΑΛΜΑ. Σε έναν χώρο. Πέτρα, ήχος, χώμα, πλαστικό, συνθετικό, φωνή, αέρας. Σε έναν χώρο, όλες οι συνδέσεις τους. Του λείπει το πρόσωπο. Μπορείς και το βλέπεις όμως γιατί ξέρεις τι είναι ένα πρόσωπο. Άγαλμα που σημαίνει γλυπτική τέχνη, πλαστικότητα της μορφής. Στην αρχαία ελληνική εποχή, το αίνιγμα: το κρυμμένο εσωτερικό βάθος. Δεδομένο πλέον, η ρευστή πραγματικότητα. Κάποτε πίστευαν ότι ο άνθρωπος μια ευθεία, ένας κώνος η συνείδησή του, ένας κύκλος ο Θεός.

Ας πούμε ότι ο χώρος μας μια σκηνή.


ΣΚΗΝΙΚΕΣ ΟΔΗΓΙΕΣ

Αντικείμενο επί σκηνής, το έργο Αναδυόμενη, του Cy Twombly. Πληροφορίες για το έργο: Ξύλο, καρφιά, μπλε μολύβι, άσπρη μπογιά. Διαστάσεις: 47 × 57,5 × 73,5 εκ. Τίτλος στα αγγλικά: Anadyomene, 1981. Αναδυόμενη, από τη θάλασσα. Η γέννηση της Αφροδίτης από τον αφρό της θάλασσας.

Ιδέα επί σκηνής, η Αφροδίτη Αναδυόμενη, έργο του Cy Twombly, το 1975, λάδι, κηρομπογιά, γραφίτης και κολλάζ σε χαρτί, 150,8 × 137 εκ. Σύνδεση με ιδιότητές της: Ουρανία, Ποντία και σύμβολά της: μυρτιά, ρόδο, μήλο, παπαρούνα.

Ιδέα επί σκηνής, η Γέννηση της Αφροδίτης, έργο του Cy Twombly, το 1962, γραφίτης, κηρομπογιά και νερομπογιά σε χαρτί, 50 x 70,3 εκ.

Οπτικό απόσπασμα, χρήση νοερή, ελεύθερη ή πιο αναπαραστατική, η Αφροδίτη Αναδυόμενη, έργο του Cy Twombly, το 1979, λάδι, κηρομπογιά και γραφίτης σε χαρτί, 100, 3 × 70,4 εκ. — «ένας ρόδινος κόλουρος κώνος, υπαινιγμός σώματος, μοιάζει να αναδύεται από τη θάλασσα». [1]

Μια γραμμή μέσα σε ένα σύννεφο χρώματος ο Ορφέας, απόδοση του Cy Twombly, στο Ορφέας, έργο του 1975, κολλάζ, λάδι, στικ λαδιού και γραφίτης σε χαρτί, 140,9 × 100 εκ. Στο κάτω μέρος του έργου ένα κείμενο του Twombly, τι.

Μουσικό στοιχείο, η καντάτα Le voile d’Orphée (Το πέπλο του Ορφέα), 1953, του Pierre Henry.


ΑΝΑΖΗΤΗΣΕΙΣ

Ο άνθρωπος μέσα στα πράγματα. Από παιδί ακόμα προσπαθεί να τα αλλάξει. Πειράζει, σπάζει, μεταθέτει, δοκιμάζει την αντοχή, τις διατάξεις των πραγμάτων. Ο άνθρωπος έχει μια δεύτερη ύπαρξη, διπλασιάζει, παριστάνει, παρατηρεί τον εαυτό του, φτιάχνει αντικείμενα — αντανακλάσεις αυτής της ύπαρξης, που με τη σειρά τους γίνονται στοιχεία του κόσμου των πραγμάτων.

Ένα παιδί τυλίγει με κορδέλες ένα αντικείμενο επί σκηνής. Προσπαθεί να το κάνει κάτι άλλο. Έχει καταλάβει ποιος είναι ο μηχανισμός του; Όποιος και αν είναι, προσπαθεί να τον αλλάξει.

Αναζήτησε ένα σημείο, μια περιοχή, μια στιγμή. Πες ότι πρόκειται για την αναζήτηση μιας αναφοράς, για ένα γλυπτό του χρόνου, του χώρου, του πνεύματος. Ακινητοποίηση μιας κατάστασης και ερμηνεία της ζωής σου με βάση αυτό. Πες ότι πρόκειται για το μέτρο των πραγμάτων, των πεπραγμένων, των ιδεών. Πες ότι είναι το μέτρο μιας εποχής. Υπάρχει; Άλλαξε προοπτική.

Λέξεις ή κινήσεις για όλο αυτό. Για τη ψυχή, για το χωρίς ψυχή.


ΕΙΚΟΝΕΣ

Ξαπλωμένος ο Ναζί με τη στολή του. Είναι νεκρός, διάφορα πορτραίτα γύρω του. Πάνω του, έχει πέσει ένα πορτραίτο του Χίτλερ. Έξω από το παράθυρο, το άγαλμα της δικαιοσύνης. Αυτό που περιγράφω εδώ είναι φωτογραφία της Lee Miller, στις 30 Απριλίου 1945, μέσα στην κατοικία του Χίτλερ στο Βερολίνο.

Άνυδρο έδαφος. Δύο ευθείες κάθετα μεταξύ τους. Από κιμωλία. Στην τομή τους ξαπλωμένος ο Walter de Maria. Ο ήλιος. Αν μείνει εκεί, θα γίνει ένα με το έδαφος. Αν ήταν ένα άγαλμα στη θέση του. Τότε, τι;

Το πλήθος μια σκόνη. Όπως στις αποτυπώσεις του Alexey Titarenko. Έχουν γίνει αγάλματα. Φορούν τα ρούχα τους ακόμα. Είναι ζωντανοί. Ποιοι είναι; Το πλήθος. Είναι πολλοί, αυτό σημαίνει πλήθος.

Κάπου ένα φως, χωρίς συμβολισμούς, χωρίς μεταφορές, κάπου ένα ακριβό ισοδύναμο, για αυτό που σχεδιάζω εδώ, με τις λέξεις.


ΑΠΟΡΙΕΣ

Νεκρός που ζωντανεύει μπροστά σου, ένας άγνωστος πολεμιστής. Έχει ένα περίεργο χρώμα, είναι βαμμένος, όπως ο στρατιώτης στον Γλυκό Εξορκιστή του Pedro Costa, εκείνο το ζωντανό γλυπτό στον ανελκυστήρα ενός νοσοκομείου με τον Βεντούρα. Θα σου μιλήσει; Θα του μιλήσεις; Τι θα του πεις;

Το ανεξήγητο των πραγμάτων αλλά όχι και η αθώωσή τους. Ανάγκη για μια γλώσσα μη μεταφορική έστω κι αν χαθεί η αίσθηση ότι ένας κόσμος δημιουργείται στη θέση ενός άλλου.


ΣΥΝΑΝΤΗΣΕΙΣ

Μου έχει εμπιστοσύνη, είπε. Είστε ελεύθερος λοιπόν, είπε. Η επίθεση είναι πιο εύκολη από την αγάπη, είπε. Ο θάνατός σας δεν ήρθε ακόμα.

Εικαστική αναφορά ο Τάφος του άγνωστου παιδιού [The Tomb of the Unknown  Child] (1947–1949) της Louise Bourgeois. [Είναι το ίδιο με το Dagger Child, της ίδιας χρονολογίας;]

Ξαφνικά, σε ένα καφέ. Lilli et Marcel, γωνία Quai d’Austerlitz και Boulevard Vincent Auriol. Τα τραίνα της γραμμής 6 που περνάνε από πάνω σου. Μαθήματα προφοράς μέσα στη νύχτα. Πες υπαρξισμός, όχι δεν το λες σωστά. Πες εξουσιαστικότητα, όχι δεν το λες σωστά. Γράφουμε από μία λέξη σε ένα σημειωματάριο. Ο κόσμος γύρω μας. Μας λέει ότι θα φύγει. Στον χάρτη η στάση του Τραμ. Θυμάμαι ότι είναι μακριά και σκοτεινά εκείνη η στάση του τραμ. Επικίνδυνα και θέλει προσοχή, είπα. Ωραία. Φεύγει, αγκαλιαζόμαστε, αμήχανα και όπως πάντα από τη λάθος πλευρά. Γιατί είπα, σκοτεινά, γιατί επικίνδυνα;

Ώρες αργότερα, από το παράθυρό μας συνεχίζουμε την παρατήρηση του κόσμου. Οι δικοί μου άνθρωποι. Ξέρω πού είναι. Ηρεμία; Παύση διαρκείας.


ΕΓΕΡΤΗΡΙΟ

Είναι στο μπάνιο, τραγουδάει. Το νερό στο ακίνητο σώμα της. Σκέφτηκα τη Lee Miller στο μπάνιο του Χίτλερ. Η αίσθηση ότι όλα αυτά είναι πολύ μακρινά. Μου μιλάς για τον πόλεμο στο Βιετνάμ και μου δείχνεις εικόνες της Martha Rosler, σχέδια του Γκόγια και του Πικάσο, μου μιλάς για τα στρατόπεδα συγκέντρωσης, νιώθω άσχημα, δεν έχω τι άλλο να σου πω, ξέρεις ότι υπάρχουν μέρες που δεν μπορώ να σηκωθώ από το κρεβάτι και αυτή τώρα είναι μία από αυτές. Άσε με να κλείσω τα μάτια μου. Όταν ο άλλος λέει ότι επέλεξε να γράψει για το Άουσβιτς επειδή πουλάει. Δείξε μου καλύτερα εικόνες της Josephine Meckseper.

Πένθιμη μέρα σήμερα. Πες μου μια μέρα που δεν ήταν.


Η ΠΡΟΣΕΥΧΗ

Στο γερασμένο σώμα που βλέπω απέναντι μέσα σε ένα κίτρινο φόρεμα, που νόμιζα στην αρχή γυμνό. Σε εσένα που βλέπω από μακριά να ανοίγεις τα παράθυρα και μετά αμέσως να τα κλείνεις. Αν η αλήθεια είναι η νίκη της στιγμής, τότε πες άγαλμα σε ένα βάθρο που ατενίζει όλες τις συνέπειες που δεν έγιναν ζωή. Πες άγαλμα η σκέψη που αναδύεται από την ύλη, εκείνο το αριστούργημα του Rodin που στη συνέχεια το ονόμασε απλώς Σκέψη (1895).


ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΗΣ ΜΕΡΑΣ, ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ

Μέσα στη νύχτα, ένα ασθενοφόρο στην είσοδο της πολυκατοικίας. Είμαι στον πέμπτο όροφο, όλα σκοτεινά εκτός από ένα μπλε φως, αυτό που πέφτει από τον φάρο. Συμπληρωματικό σκαλοπάτι που στερεώνεται γρήγορα στην πόρτα του οχήματος. Κατεβάζουν έναν ηλικιωμένο, τοποθετούν κάτι στο λαιμό του, κατεβάζουν μια ηλικιωμένη. Είναι ζευγάρι; Είναι βράδυ Κυριακής. Πού ήταν; Γιατί τόσο σκοτεινά; Μήπως νιώθουν ντροπή που πεθαίνουν; Ο ύπνος τους θα είναι ένα όμορφο ταξίδι. Είναι ήρεμα εδώ, δεν κινδυνεύουν. Αν πεθάνουν θα τους αναζητήσουν αμέσως. Και όταν με το καλό συμβεί αυτό, τι θα έχει γίνει λιγότερο στον κόσμο;


Η ΣΚΙΑ ΤΩΝ ΑΣΧΗΜΩΝ ΠΡΑΓΜΑΤΩΝ

Τώρα απλοποιούνται τα πράγματα. Ο καιρός σε κάνει να διαβάζεις ανάποδα. Στις επαναλήψεις σου αρχίζεις και βλέπεις τη μελλοντική σου ασθένεια. Ποιες πόλεις έχουν απομείνει; Ποια πρόσωπα; Διασχίζεις περιοχές, αυτές οι περιοχές είναι για παράδειγμα οι συζητήσεις που έγιναν κάποτε στο βορειοδυτικό Λονδίνο, ήσουν εσύ και άκουγες, Ποιος είναι ο Κάφκα; Μήπως είναι ευρωπαίος;

Στη νεκρόπολη του Ζέιτενλικ βρέθηκε σε μια ανασκαφή το 1917 ένα κράνος με επιστόμιο. Χρονολογείται από τον 5ο αιώνα π.Χ., είναι στο Λούβρο τώρα. Τι βάρος έχει; Οι διαστάσεις του αναγράφονται με ακρίβεια όπως και άλλες λεπτομέρειες, εκτός από το βάρος. Το φορούσαν στο κεφάλι κάποτε.


ΣΚΕΨΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΜΕΛΛΟΝΤΟΣ

Φωνές παιδιών. Αυτά είναι το μέλλον. Φράση ενός επαγγελματία πολιτικού. Όλοι κατά βάθος ήταν. Στο πάτωμα ένα κόκκαλο και σε επαφή μαζί του στην ίδια απόχρωση μια άδεια κούπα του καφέ: A place where my thoughts are frozen together. Έργο του Mark Manders. Λέξεις — κλειδιά: Χαρακώματα, γκούλαγκ, στρατόπεδα, γενοκτονία, η βία της ιστορίας, τα σώματα.


Η ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ

Θα σας μιλήσω για την κατάσταση του κόσμου, είπε, όπως την είδα από ένα παράθυρο, από ένα άνοιγμα στο φως του κόσμου. Ήταν ένα παράξενο σημείο με ένα τεράστιο μανιτάρι για σκιά. Ένα συρματόπλεγμα περιόριζε την κίνησή μου. Η ελευθερία δεν είναι οι άσκοπες κινήσεις. Καμία αλήθεια δεν αναζητούσα τότε, ούτε και τώρα. Ήταν η εποχή που είχα συναντήσει μια οικογένεια αγροτών, ήταν όλοι σε απόγνωση, δεν είχαν αποθέματα τροφής για τις αγελάδες, δεν μπορούσαν να προγραμματίσουν τίποτα, καμία πρόβλεψη δεν ήταν δυνατή, το κλίμα, ο καιρός, ο πόλεμος. Δεν μου έλεγαν κάτι το καινούριο. Ούτε στα πρόσωπά τους έβλεπα κάτι διαφορετικό από αυτό που είναι η αγωνία σε κάθε εποχή. Σκέφτηκα την ομορφιά του κόσμου, ό,τι όμορφο έχει κάνει ο άνθρωπος, ό,τι όμορφο έχει μείνει από τη φύση. Τους ρώτησα χωρίς να νοιάζομαι στα αλήθεια, τι τρώνε, πώς τα βγάζουν πέρα. Ήξερα πως με κάποιον τρόπο θα συνεχίσουν να ζουν. Ήξερα πως σε άλλα σημεία του κόσμου υπάρχει ακόμα μεγαλύτερη δυστυχία. Δεν τους μίλησα ούτε για εκδίκηση, ούτε για κάποια τιμωρία. Ο ουρανός ήταν ζωγραφισμένος όπως και ό,τι εμφανιζόταν μπροστά μου. Έφερα ανθρώπους, πέτρες, σκουπίδια στην ίδια εικόνα. Όλα είχα τη δική του συμμετοχή στην αλήθεια, όλα ήξεραν από κάτι που δεν ήξερε κανένας άλλος. Προσπάθησα να αισθανθώ. Έχω υπάρξει ευσυνείδητος θεατής του κόσμου.

Είναι δύσκολο να νιώσεις δυστυχία όταν δεν είσαι δυστυχισμένος.


Μια πρώτη εκδοχή αυτού του κειμένου παρουσιάστηκε στις 7 και 8.10.2023 στο πλαίσιο της εικαστικής έκθεσης Ελαιώνας 2023 — Χθόνιο και Ανθρωπόκαινος (επιμέλεια: Δημήτρης Τρίκας), σε σκηνοθεσία Σάββα Στρούμπου, performance: Έλλη Ιγγλίζ.


[1] Κατάλογος έκθεσης, Θεϊκοί Διάλογοι. Ο Cy Twombly και η ελληνική αρχαιότητα, Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης, 2017, σ. 82.